CÚ SỐC THỜI GIAN VÀ KINH TẾ VIỆT NAM - TRẦN VĂN THỌ

     

     Đây là một cuốn sách kinh tế được viết với văn phong đơn giản, dễ hiểu. Tác phẩm này không chỉ đơn thuần phân tích, mổ xẻ sự tụt hậu của nền kinh tế Việt Nam, sự kém cỏi của bộ máy quản lý, mà nó khơi dậy lòng tự tôn dân tộc của độc giả. 

     Kết cấu của quyển sách có ba phần chính và phần phụ trang gồm các bút kí kinh tế, giáo dục và lịch sử. 

     Phần I, "Việt Nam 40 năm qua" có 6 chương thì tác giả đã giành 5 chương để nhìn ra ngoài, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc hay Đài Loan đã tận dụng những cơ hội để xây dựng đất nước. Và trong vài thập niên họ đã vươn lên thành những nước giàu mạnh trong khi chúng ta vẫn mãi ì ạch. Thông qua sự so sánh với các nước trong khu vực tác giả khẳng định các nước đã thành công và không có lý do gì Việt Nam không thực hiện được. Đối với các nước đi sau có nhiều cơ hội rút ngắn khoảng cách phát triển với các nước đi trước. Tuy nhiên, thành công hay thất bại phụ thuộc vào "chất lượng của thể chế và bản lĩnh, tố chất của người lãnh đạo". 

     Phần II, "Những thách thức có tính thời đại" đây là nội dung mà cá nhân tôi tâm đắc nhất. Đó là những phân tích sâu sắc, cụ thể về những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt. Như: 

     Nguy cơ chưa giàu đã già (chương 7), với khái niệm giai đoạn cơ cấu dân số vàng và những thống kê khó có thể phản bác cho thấy giai đoạn dân số vàng của Việt Nam bắt đầu từ những năm 1970 và sẽ chấm dứt vào khoảng năm 2020 (hoặc năm 2025) những kết quả phân tích khiến chúng ta giật mình nuối tiếc. Nhìn lại lịch sử Việt Nam trong giai đoạn dân số vàng, ta thấy Việt Nam đánh mất nhiều cơ hội để phát triển. Tận đến những năm 1986 - 1995, Việt Nam mới bắt đầu xây dựng các tiền đề về kinh tế thị trường, về hội nhập quốc tế. Những năm sau đó kinh tế tương đối phát triển nhưng chưa mạnh mẽ (trung bình mỗi năm khoảng 7% so với 9-10% của nhiều nước Châu Á trong giai đoạn dân số vàng; hoặc khi chấm dứt cơ cấu dân số vàng, thu nhập đầu người của Nhật là 30.000 USD (năm 1992). Trong khi đó, GDP đầu người hiện nay của Việt Nam là 2.590 USD (năm 2018) và chỉ còn vài năm nữa là Việt Nam chấm dứt giai đoạn cơ cấu dân số vàng). 
     Nguy cơ tụt hậu của nền kinh tế Việt Nam (chương 11), liên quan đến FDI tại Châu Á, các công ty xe hơi của Nhật, Hàn đã lựa chọn Indonesia làm cứ điểm sản xuất mới và đang triển khai nhiều dự án cụ thể. Cuối thập niên 1980, Thái Lan đã thành công trong thu hút FDI của Nhật và từ thập niên 1990 đã trở thành cứ điểm sản xuất xe hơi quan trọng. Việt Nam đã bỏ lỡ cơ hội trong hai thập niên 1990 và 2000 để bây giờ cơ hội đó chuyển sang cho Indonesia. Tại sao là Indonesia chứ không phải là Việt Nam? Tuy dân số Việt Nam không bằng dân số Indonesia nhưng chúng ta có các điều kiện thuận lợi khác như: Indonesia có hơn 10.000 đảo lớn, nhỏ nên việc xây dựng cơ sở hạ tầng rất tốn kém, khí hậu Indonesia không thuận lợi bằng và họ lại nằm xa trung tâm phát triển ở Châu Á.

     Phần III, "Đổi mới tư duy, tầm nhìn và chiến lược cho 20 năm tới". Trên cơ sở những thách thức mà nước ta phải đối mặt, tác giả đã phân tích các chính sách, chiến lược cần thiết trước mắt, trung và dài hạn. Trong thời gian dài hạn phải có quyết tâm, khí phách để vươn lên hàng quốc gia thượng đẳng. Một đất nước muốn trở thành một quốc gia thượng đẳng phải bắt đầu bằng khí khái, quyết tâm của lãnh đạo, từ đó quy tụ nhân tài và đưa ra được tầm nhìn về hướng phát triển, đáp ứng được ước mơ của người dân. 

     Bên cạnh những phân tích sâu sắc có tính chuyên môn, điều làm cá nhân tôi day dứt mãi là sự ám ảnh về một đất nước không thắng được những nghiệt ngã của thời gian và rơi vào những cạm bẫy không biết làm sao thoát ra được. Hơn một lần tác giả đã nhắc lại lời tâm sự đầy tiếc rẻ của cựu quan chức Bộ Ngoại giao Nhật: Hồi đó chúng tôi tin rằng Việt Nam, chứ không phải Trung Quốc, sẽ phát mạnh mẽ, vươn lên thành một nước công nghiệp quan trọng tại vùng Đông Á. Năm 1996, Đảng Cộng sản Việt Nam đã đưa ra mục tiêu xây dựng Việt Nam trở thành một nước công nghiệp hiện đại vào năm 2020. Tôi thường xuyên thấy báo đài, thầy cô nhắc đến cụm từ này. Các văn kiện đại hội của Đảng, các Nghị quyết của Trung ương đều nhấn mạnh "tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại". 2020 đã đến nhưng chúng ta đang ở quá xa so với mục tiêu. Tôi cũng chẳng quá bất ngờ về kết quả này. Vì tôi tìm mãi vẫn không hiểu định nghĩa chi tiết thế nào là một nước công nghiệp theo hướng hiện đại - mục tiêu mà chúng ta muốn hướng đến. Lãnh đạo vẫn đang loay hoay trong việc xây dựng chiến lược công nghiệp hóa. Các lĩnh vực cần thiết cho một nền công nghiệp hiện đại như: giáo dục, khoa học công nghệ vẫn còn nhiều bất cập.  

     Nhiều nội dung trong cuốn sách là những bài viết đã đăng trên các báo ở trong và ngoài nước cách đây nhiều năm nhưng đến bây giờ chúng ta vẫn đang tranh luận về những vấn đề này. Cá nhân tôi thấy đây là một điều đáng buồn. Đáng lẽ ra những vấn đề này phải được giải quyết từ lâu, cớ sao bây giờ chúng ta vẫn còn tranh cãi. 

     Những bài phân tích của GS. Trần Văn Thọ rất sâu sắc và thuyết phục đã chỉ ra những yếu kém của nền kinh tế Việt Nam. Song không phải vì vậy mà tác giả hay bản thân độc giả cảm thấy bất mãn với kết quả hiện tại mà nó mang đến cái nhìn tỉnh thức. Khi chúng ta nhìn nhận, hiểu rõ thực tế thì mới xác định rõ các định hướng, kế hoạch mới. Sắp tới Đại hội Đảng lần thứ XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam, tôi thầm hy vọng sẽ mở ra cơ hội để dân tộc được nhìn thấy tương lai sáng lạn hơn. Sau bao lần dang dở liệu lần này giấc mơ của hàng triệu con tim nóng bỏng có trở thành hiện thực không?

Sài Gòn, 26/6/2020.